Sa araw na ito ating alamin ang tungkol sa mga liham ng isang prinsesang javanese. Tara na at sabay sabay tayong matuto.
Japara, Mayo 25, 1899
Ibig na ibig kong makakilala ng isang “babaeng modern”, yaong babaeng malaya,nakapagmamalaki’t kalulugdan ko! lyong masaya, may tiwala sa sarill, masigla’t maagap nahinaharap ang buhay, puno ng tuwa at sigasig, pinagsisikapan hindi lamang ang sarilingkapakanan, kundi pati na rin ang kabutihan ng buong sangkatauhan.
Buong kasabikan kong sinasalubong ang pagdating ng bagong panahon; totoong sa puso’t isip ko’y hindi ako nabibilang sa daigdig ng mga Indian, kundi sa piling ng aking mga puting kapatid na babae na tumatanaw sa malayong Kanluran.Kung pahihintulutan lamang ng mga batas ng akin bayan, wala akong ibig gawin kundiang ipagkaloob ang sarili sa mga pagtratrabano’t pagsisikap ng bagong kababaihan ng Europa;subalit nakatali ako sa mga lumang tradisyong hindi maaaring suwayin. Balang araw,maaringlumuwag ang tali at kami’y pawalan, ngunit lubhang malayo pa ang panahong iyon. Alam ko,maaaring dumating iyon, ngunit baka pagkatapos pa ng tatlo o apat na henerasyon. Alam mo bakung paano mahalin ang bago at batang panahong ito ng buong puso’t kaluluwa kahit nakatali ka sa lahat ng batas, kaugalian, at kumbensyon ng sariling bayan?
Tuwirang sumasalungat sackaunlarang hinahangad ko para sa aking mga kababayan ang lahat ng mga institusyon namin.Wala akong iniisip gabi’t araw kundi ang makagawa ng paraang malabanan ang mga lumangtradisyon namin. Alam kong para sa aking sarili’y magagawa kong iwasan o putulin ang mga ito,kaya lamang ay may mga buklod na matibay pa sa alinmang lumang tradisyon na pumipigil saakin; at ito ang pagmamahal na inuukol ko sa mga pinagkakautangan ko ng buhay, mga taongnararapat kong pasalamatan sa lahat ng bagay. May karapatan ba akong wasakin ang puso ngmga taong walang naibigay sa akin kundi pagmamahal at kabutihan, mga taong nag-alaga saakin ng buong pagsuyo? Ngunit hindi lamang tinig nito ang umaabot sa akin; ang malayo, marikit, at bagong- silang na Europa ay nagtutulak sa aking maghangad ng pagbabago para sa kasalukuyang kalagayan.
Kahit noong musmos pa ako’y may pang-akit na sa aking pandinig ang salitang“emansipasiyon”; may isang naiibang kabuluhan ito, isang kahulugang hindi maaabot ng aking pang-unawa. Gumigising ito para sa hangarin ang pagsasarili at kalayaan-isang paghahangad namakatayong mag-isa. Ang puso ko’y dinudurog ng mga kondisyong nakapaligid sa akin at sa iba, buong lungkot na pinag-aalab ang mithiin kong magising ang aking bayan.Patuloy na lumapit ang mga tinig na galing sa malayong lupain, umaabot sa akin, at sakasiyahan ng ilang nagmamahal sa akin at sa kalungkutan ng iba, dala ng mga ito ang binhing sumupling sa aking puso, nag-ugat, sumibol hanggang sa lumakas at sumigla.
Ngayo’y kailangang sabihin ko ang ilang bagay ukol sa sarili upang magkakilala tayo.Panganay ako sa tatlong babaing anak ng Regente ng Japara. Ako’y may anim na kapatidna lalaki at babae. Ang lolo kong si Pangeran Ario Tjondronegoro ng Demak ay isang kilalanglider ng kilusang progresibo noong kapanahunan niya. Siya rin ang kauna-unahang regent ng gitnang Java na nagbukas ng pinto para sa mga panauhin mula sa ibayong dagat -angs ibilisasyong Kanluran.
Lahat ng mga anak niya’y may edukasyong European, at halos lahat ngiyon (na ang ilan ay patay na ngayon) ay umiibig o umibig sa kanlurang minana sa kanilang ama ; at nagdulot naman ito sa mga anak nila ng uri ng pagpapalaking nagisnan nila mismo.
Karamihan sa mga pinsan ko’t nakatatandang kapatid na lalaki ay nag-aral sa Paaralang Hoogere-Burger, ang pinakamataas na institusyon ng karunungang matatagpuan dito sa India.Ang bunso sa tatlong nakatatandang kapatid kong lalaki’y tatlong taon na ngayong nag-aaral sa Netherlands at naglilingkod din naman doon bilang sundalo ang dalawa pa. Samantala, kaming mga babae’y bahagya nang magkaroon ng pagkakataong makapag-aral dahil na rin sa kahigpitan ng aming lumang tradisyon at kumbensyon.
Labag sa aming kaugaliang papag-aralin ang mga babae, lalo’t kailangang lumabas ng bahay araw-araw para pumasok sa eskwela. Ipinagbabawalng aming kaugalian na lumabas man lamang ng bahay ang babae. Hindi kami pinapayagang pumunta saan man, liban lamang kung sa paaralan at ang tanging lugar na pagtuturong maipagmamalaki ng siyudad namin na bukas sa mga babae ay ang libreng paaralang gramatikang mga Europeo.
Nang tumuntong ako ng ikalabindalawang taong gulang, ako ay pinanatili sa bahay-kinailangang “ikahon” ako. Ikinulong ako at pinagbawalang makipag-ugnayan sa mundong nasalabas ng bahay, ang mundong hindi ko na makikita marahil liban kung kasama ko na angmapapangasawang estranghero, isang di-kilalang lalaking pinili ng mga magulang ko, anglalaking ipinagkasundo sa akin nang di ko namamalayan. Noong bandang huli, nalaman kongtinangka ng mga kaibigan kong Europeo na mabago ang pasyang ito ng mga magulang ko parasa akin, isang musmos ko para sa akin, isang musmos pa na nagmamahal sa buhay, subalit walasilang nagawa.
Hindi nahikayat ang mga magulang ko; nakulong ako nang tuluyan. Apat namahahabang taon ang itinagal ko sa likod ng makakapal na pader, at hindi ko nasilayan minsanman ang mundong nasa labas.Hindi ko alam kung paano ko pinalipas ang mga oras. Ang tanging kaligayahang naiwansa akin ay pagbabasa ng mga librong Olandes at ang pakikipagsulatan sa mga kaibigangOlandes na hindi naman ipinagbawal. Ito lamang ang nag-iisang ilaw na nagbigay-liwanag sahungkag at kainip-inip na panahong iyon, na kung inalis pa sa akin ay lalo nang naging kaawa-awa ang kalagayan ko. Lalo sigurong nawalan ng kabuluhan ang buhay ko’t kaluluwa. Subalitdumating ang kaibigan ko’t tagapagligtas-ang Diwa ng Panahon; umalingawngaw sa lahat ngdako ang mga yabag niya. Nayanig sa paglapit niya ang palalo’t matatag na balangkas ng mgalumang tradisyon.
Nabuksan ang mga pintong mahigpit na nakasara, kusa ang iba, ang ibanama’y pilit at bahagya lamang ngunit bumukas pa rin, at pinapasok ang mga di-inanyayahang panauhin.Sa wakas, nakita kong muli ang mundo sa labas nang ako’y maglalabing-anim na taon.Salamat sa Diyos! Makalalabas ako mula sa aking kulungan bilang isang taong Malaya at hindi basta magiging asawa ng sinuman. Agad sumunod ang iba pang pangyayari naghandog muli saaming mga babae ng mga nawala naming kalayaan.
Nang sumunod na taon, sa oras ng pagtatalaga sa trono ng bata pang Prinsesa (bilang siReyna Wilhemina ng Netherlands), “opisyal” na inihandog sa amin ng mga magulang namin angaming kalayaan. Sa kauna-unahang pagkakataon sa aming buhay, pinayagan kaming umalis sa bayan namin at pumunta sa siyudad na pinadausan ng ppagdiriwang para sa okasyong iyon.Anong dakilang tagumpay iyon! Ang maipakita ng mga kabataang babaeng tulad namin ang sariisa labas , na imposibleng mangyari noon.
Nasindak ang “mundo”, naging usap-usapan ang“krimeng” iyon na dito’y wala pang nakagagawa. Nagsaya ang aming mga kaibigang Europeo,at para namn sa amin, walang reynang yayaman pa sa amin. Subalit hindi pa ako nasisiyanan.Lagi, ibig kong makarating sa malayo, mas malayo. Wala akong hangaring makapamista, omaglibang. Hindi iyon ang dahilan ng paghahangad kong magkaroon ng kalayaan. Ibig kongmaging malaya upang makatayo nang mag-isa, mag-aral, hindi para mapailalim sa sinuman athigit para pag-asawahin nang sapilitan. Ngunit dapat tayong mag-asawa, dapat, dapat.
Ang hindi pagaasawa ang pinakamalaking kasalanang magagawa ng isang babaeng Muslim. Ito ang pinakamalakingmaipagkakaloob ng isang katutubong babae sa kaniyang pamilya.At ang pag-aasawa para sa amin-mababaw pa ngang ekspresyon ang sabihing miserable.At paano nga ba hindi magkakaganoon, kung tila ginawa lamang para sa lalaki ang mga batas,kung pabor para sa lalaki at hindi para sa babae ang batas at kumbesyon; kung ang lahat ngkaluwaga’y para sa kaniya lang?
Pag-ibig! Anong nalalaman namin dito ukol sa pag-ibig? Paano namin maiibigan angisang lalaking hindi namin kailanman nakilala? At paano nila kami iibigin? Hindi yata maaaringmangyari iyon. Mahigpit na pinaghihiwalay ang mga kabataang babae at lalaki, at kailanma’yhindi pinapayagang magkakilala